Kościół św. Barbary i Józefa w Jastrzębiu-Zdroju

---

Historia – kościół w Jedłowniku

Kościół w Jedłowniku jest wzmiankowany po raz pierwszy w spisie świętopietrza z roku 1447. W tamtych czasach parafia wyróżniała się zarówno zamożnością, jak i liczną rzeszą wiernych. Szczegółowe opisy tej świątyni są datowane na XVII wiek, z najstarszym zapisem pochodzącym z 1652 roku. Wawrzyniec Joannston, arcydiakon namysłowski, w trakcie wizytacji biskupiej w 1679 roku, opisał, że w Jedłowniku znajduje się bardzo stary drewniany kościół pod wezwaniem św. Marka Ewangelisty. Wewnątrz kościoła znajdował się nowy ołtarz główny oraz dwa boczne, a także chrzcielnica z solidnego kamienia, pokryta miedzią.

W jego wnętrzu zauważono również konfesjonał pobliskiego ołtarza, krzesła przy oknach oraz pięć sztandarów przy ścianach. Kościół był w całości pokryty, a podłoga wykonana z dębu była nowa. Nieopodal kościoła znajdował się cmentarz, dobrze ogrodzony oraz kostnica. Rocznica poświęcenia tej świątyni odbywała się w pierwszą niedzielę po św. Bartłomieju, co przypada na koniec sierpnia. Wymieniając wyposażenie liturgiczne, Joannston wskazał na wiele przedmiotów, takich jak: mosiężna monstrancja, posrebrzany kielich, mosiężny kielich, a także różne inne akcesoria liturgiczne.

W 1688 roku kolejna wizytacja tego kościoła została przeprowadzona przez Marcina Teofila Stefecjusza, co pozwoliło na uzyskanie kolejnych informacji na temat jego stanu i wyposażenia. Mimo powszechnie znanej datacji budowy kościoła na pierwszą połowę XVII wieku, istnieją przypuszczenia, że jego historia jest znacznie starsza. W 1849 roku proboszcz Antoni Proske wskazał, że kościół w Jedłowniku liczy 504 lata, co sugerowałoby, że powstał w 1345 roku. Na jednym z drewnianych belek odnaleziono wyryty napis MCCCVL, który mógłby potwierdzać tę datę. Gdyby ta informacja znalazła potwierdzenie, kościół mógłby pretendować do tytułu najstarszego kościoła na Górnym Śląsku, chociaż brakuje odpowiednich badań.

Pierwotnie wnętrze kościoła charakteryzowało się wybielonymi ścianami, a sufit zdobiony był malowanymi deskami. Wtedy w świątyni mieściły się trzy ołtarze: główny poświęcony św. Barbarze, lewy w stylu późnorenesansowym z połowy XVII wieku oraz prawy w stylu barokowym z przełomu XVII i XVIII wieku, ozdobiony rzeźbami aniołków. W 1801 roku podłogę wyłożono kamiennymi, kwadratowymi płytami. W 1886 roku proboszcz Ring zainicjował prace remontowe, które zachowały się do momentu przeniesienia kościoła do Jastrzębia-Zdroju.

Początkowo kościół miał za patrona św. Marka Ewangelistę, jednak w 1678 roku, wskutek wprowadzenia nowego ołtarza poświęconego św. Barbarze, patronka ta zaczęła dominować w historii tej świątyni. W XIX wieku jedynie św. Barbara była wymieniana jako patronka kościoła. W latach 1949–52 w Jedłowniku wybudowano nowy, murowany kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Wszechpośredniczki Łask i św. Antoniego, który zyskał status kościoła parafialnego. W rezultacie, kościół św. Barbary stracił swoje pierwotne funkcje i zaczął popadać w ruinę, pozostawiając jedynie ślady swojej dawnej świetności.

Historia – kościół w Jastrzębiu

Początek lat sześćdziesiątych XX wieku to czas, gdy Jastrzębie-Zdrój przeżywało intensywny rozwój. W tym okresie rozpoczęto budowę kopalni, a towarzyszyło temu powstawanie nowych osiedli. Pierwszym z nich było osiedle nazwane „Połomska”, które później otrzymało nazwę Przyjaźń. To miejsce zamieszkiwało około 3 tysięcy mieszkańców, którzy byli częścią parafii p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, usytuowanej w osiedlu Zdrój. Ze względu na wiele problemów, z jakimi musieli się borykać wierni, w tym przepełnienie kościoła, oraz trudności związane z dużymi odległościami do parafialnego ośrodka kultu, pojawiła się konieczność rozwiązania tej sytuacji.

W 1974 roku zlecono przeprowadzenie ekspertyzy technicznej zabytkowego kościoła w Wodzisławiu Śląskim – Jedłowniku. Rzeczoznawca Hubert Krypczyk wskazał na poważne zagrzybienie drewnianej konstrukcji oraz nieszczelność pokrycia dachu, co prowadziło do szybkiej degradacji budowli. W rezultacie, podjęto decyzję o pilnym przystąpieniu do przeniesienia kościoła. Prace te były realizowane równolegle z przygotowaniem do rozbiórki kościoła w Jedłowniku oraz z przygotowywaniem terenu na nową lokalizację w Jastrzębiu.

Obszar, na którym planowano umiejscowienie przenoszonego kościoła, charakteryzował się znacznym spadkiem w kierunku północnym. Właściwości tego terenu oraz zapewnienie odpowiednich warunków hydrometrycznych dla drewnianej konstrukcji wymusiły podpiwniczenie całego obiektu. Podziemia miały być zagospodarowane na cele gospodarcze oraz jako magazyny, a także miały pomieścić biuro oraz małe lapidarium sakralne. Dziś w tych piwnicach znajdują się salki katechetyczne, z których korzystają różne grupy parafialne, a także sklepik oraz biblioteka z czytelnią.

8 lipca 1974 roku biskup Józef Kurpas poświęcił kamień węgielny pod nową świątynię, która miała powstać obok kaplicy pw. św. Józefa Robotnika, która z czasem została przekształcona w plebanię. Dzięki wspólnym wysiłkom mieszkańców, ludzi różnych zawodów oraz górników, możliwe było zakończenie budowy nowego kościoła w grudniu 1974 roku. Konstrukcję drewnianą oraz gontowe pokrycie dachu wykonały zespoły specjalistyczne z Żywca. Wszystkie uszkodzone elementy dotychczasowej drewnianej budowli zostały zastąpione nowym drewnem, obejmującym zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne odeskowanie oraz strop. Nowe stało się także gontowe pokrycie dachu. Prace, począwszy od rozbiórki starego kościoła w Jedłowniku, przez transport konstrukcji, aż po budowę nowej świątyni, nadzorował administrator wspólnoty wiernych przy kaplicy pw. św. Józefa Robotnika – ksiądz Rudolf Jeziorski.

W dniu 3 grudnia 1974 roku, z rąk biskupa katowickiego Herberta Bednorza, miało miejsce uroczyste poświęcenie drewnianego kościoła, który otrzymał wezwanie dwóch patronów – św. Barbary oraz św. Józefa Robotnika.

Architektura

Kościół, z którego historia sięga wielu lat wstecz, wyróżnia się dzwonnicą o konstrukcji szkieletowej, którą tworzą cztery słupy narożne połączone ryglami oraz krzyżakami. Izbica dzwonnicy, jak również sygnaturka, mają budowę słupowo-ramową, a ich powierzchnia jest pokryta deskami, a pod nią ulokowany jest dekoracyjny okapik. Wejście do budynku stanowią dwuskrzydłowe drzwi drewniane z 1647 roku, umocowane na zawiasach pasowych.

Struktura kościoła prezentuje się jako zwarta bryła, która obejmuje wydatną wieżę oraz dwukondygnacyjną zakrystię wraz z przestrzenią piwniczną. Z uwagi na jeden nawy, o prostokątnym rzucie oraz prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z zachodniej strony przylega kruchta oraz zakrystia. Nad nawą wznosi się dwuspadowy dach, w którym umiejscowiona jest czworoboczna wieżyczka. Jej pierwotna kwadratowa podstawa, pokryta była kadłubowymi deskami, a nad gzymsem znajdowała się otwarta latarnia z podwójnymi arkadkami.

Choć w chwili obecnej widoczna jest jednie niższa, kwadratowa podstawa, latarnia jest również nakryta czterospadowym dachkiem, jednak bez charakterystycznego zakończenia. Kościół, pomimo braku wyraźnych cech stylowych, posiada elementy barokowe, co czyni jego wnętrze niezwykle interesującym. Wyposażenie wewnętrzne kościoła to przestrzeń salowa, w której nawa jest szersza od prezbiterium. W wyniku przebudowy w 1888 roku, część przestrzeni pod wieżą włączono do nawy, co powiększyło jej obszar.

Pomiędzy nawą a prezbiterium wznosi się łuk tęczowy. Południowa część kościoła to miejsce chóru muzycznego, który wspierają sześć słupów, a balustrada wykonana jest w całości z drewna. Dla ułatwienia dostępu do chóru, zainstalowano drewniane, jednobiegowe schody policzkowe. Posadzki w nawie oraz pod wieżą wykonano z łomu marmurowego, podczas gdy w prezbiterium i zakrystii pokryto je drewnem.

Wnętrze charakteryzuje się pozornym sklepieniem kolebkowym zarówno w nawie, jak i prezbiterium. Na chórze muzycznym z XIX wieku odnaleźć można cztery słupy podpierające konstrukcję. Wokół rzeźb barokowych, takich jak Chrystus Ukrzyżowany, Matka Boska oraz św. Jan Ewangelista, warto również przyjrzeć się zabytkowemu ołtarzowi, który przylega do ścian i zawiera obraz św. Barbary.

Nie można zapomnieć o zabytkowej ambonie, zdobionej obrazami czterech ewangelistów z XVII wieku, której wartość historyczna jest nieoceniona. Interesującym elementem jest również chrzcielnica oraz obraz „Madonna z Dzieciątkiem”. Ten ostatni, o wymiarach 120 x 100 cm, jest dziełem nieznanego artysty z XIX wieku. W przeszłości był wypożyczony na wystawę do Muzeum Narodowego w Warszawie w latach 1979.

W kościele zachowały się także stare okucia kowalskie z 1647 roku, które można podziwiać w przyziemiu wieży. Pozostałe wyposażenie kościoła przeniesiono do murowanego kościoła w Wodzisławiu – Jedłowniku, gdzie do dziś pełni istotne funkcje kulturowe. Ciekawym akcentem artystycznym są również stacje Drogi Krzyżowej, które wykonał górnik i artysta-amator, Jarosław Namiestnik w 1987 roku.

W ostatnich dniach kwietnia 2010 roku zakończono konserwację ołtarza głównego, a w 2011 roku przekazano do krakowskiej pracowni konserwatorskiej zabytkową ambonę z obrazami czterech ewangelistów, zapewniając tym samym dalsze zachowanie tych unikalnych dzieł w dobrym stanie.

---

Oceń: Kościół św. Barbary i Józefa w Jastrzębiu-Zdroju

---