Krystian Lupa

---

Życiorys

Na początku swojej kariery Krystian Lupa rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie ukierunkował swoje zainteresowania na rozwój umiejętności artystycznych. W latach 1963–1969 uczęszczał na Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, uzyskując dyplom w 1969 roku na Wydziale Grafiki. Po ukończeniu pierwszych studiów, przez dwa lata poświęcił się nauce reżyserii filmowej w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, a następnie skoncentrował się na reżyserii teatralnej w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie w latach 1973–1977. W tym czasie pełnił również funkcję asystenta dla Jerzego Krasowskiego oraz Jerzego Golińskiego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

Jego talent ujawnił się 8 maja 1976 roku, kiedy to zadebiutował jako reżyser w sztuce „Rzeźnia” Sławomira Mrożka, wystawianej na deskach Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Po zakończeniu studiów, Lupa rozpoczął współpracę z dwoma teatrami: Teatrem im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze, kierowanym przez reżyserkę Alinę Obidniak, oraz ze Starym Teatrem im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, który od 1984 roku stał się jego stałym miejscem pracy.

W okresie działalności w Jeleniej Górze Lupa zrealizował szereg oryginalnych spektakli, takich jak „Przezroczysty pokój” (1979) oraz „Kolacja” (1980). Ponadto, z inscenizacjami dzieł Stanisława Ignacego Witkiewicza (znanego polskiego prekursora teatru absurdu) zrealizował m.in. „Nadobnisie i koczkodany” (1978), „Pragmatyści” (1981) oraz „Maciej Korbowa i Bellatrix” (1986). Jego prace, określane w manifeście jako „Teatr Ujawnienia”, traktowały teatr jako narzędzie do poznawania i przekraczania granic ludzkiej natury. Kulminacją tego etapu była inscenizacja „Po tamtej stronie” według Alfreda Kubina w 1985 roku, znana również jako „Miasto snu” w Starym Teatrze w Krakowie, która miała zarysować metaforyczną podróż w głąb ludzkiej psychiki.

Kolejne przedstawienia realizowane w Starym Teatrze odzwierciedlały zmiany kulturowe epoki, koncentrując się na problematyce etycznej oraz duchowej kondycji człowieka. Wśród nich znalazły się: „Marzyciele” (1988) na podstawie Roberta Musila, „Bracia. Dialogi o miłości i zbrodni…” według Fiodora Dostojewskiego (1988), „Bracia Karamazow” (1990) oraz „Szkice z Człowieka bez właściwości” (1990), także inspirowane dziełami Roberta Musila, a także „Malte” (1991) na podstawie Rainera Marii Rilkego oraz „Kalkwerk” (1992) według Thomasa Bernharda.

Każde z tych dzieł wnieść miało istotny wkład w zrozumienie irracjonalnych aspektów ludzkiej natury oraz eksperymenty nad pojęciem „medialnego aktorstwa”. Przykłady jego realizacji to „Immanuel Kant” w Teatrze Polskim we Wrocławiu – 1996 oraz „Rodzeństwo” w Starym Teatrze – 1996, które odbyły się w kontekście dalszych badań nad duchowymi przemianami człowieka w kontekście formacji europejsko-chrześcijańskiej. Adaptacja III tomu „Lunatyków” Brocha, nazwana „Lunatycy. Huguenau, czyli rzeczowość”, miała swoją premierę w 1998 roku w Starym Teatrze w Krakowie.

W kolejnych projektach, takich jak „Powrót Odysa” Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie oraz „Prezydentki” Wernera Schwaba w Teatrze Polskim we Wrocławiu (obie w 1999 roku), Lupa badał nieświadome aspekty mityczne. Adaptacja powieści-testamentu Thomasa Bernharda „Auslöschung – Wymazywanie” w Teatrze Dramatycznym w Warszawie (2001) stanowiła z kolei próbę analizy kulturowych zafałszowań, w tym i plastycznej kondycji twórczej. W 2009 roku rozpoczął nowy cykl pracy – tryptyk „Persona.Tryptyk”, którego pierwsza część „Persona.Marilyn” (2009) poświęcona była Marilyn Monroe, a druga część „Persona.Ciało Simone” (2010) Simone Weil.

Od 1983 roku Lupa pełni funkcję pedagoga, a od 14 stycznia 1994 roku jest profesorem zwyczajnym Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie (wcześniej Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna), gdzie w latach 1990–1996 sprawował funkcję dziekana Wydziału Reżyserii Dramatu. Z czego wyjaśnia się jego status jako profesora sztuk teatralnych w specjalności reżyseria i scenografia.

Życie prywatne

W 2008 roku, w rozmowie z przedstawicielami miesięcznika „Film”, Krystian Lupa ujawnił swoją orientację seksualną, deklarując, że jest gejem. W czasach młodzieńczych, w latach sześćdziesiątych, angażował się w ruch hippisowski, co miało duży wpływ na jego twórczość oraz życie osobiste. Jego partnerem z tamtych lat był znany malarz, Zbysław Marek Maciejewski, który odszedł w 1999 roku.

Obecnie, wiele lat później, Lupa jest związany z aktorem Piotrem Skibą, z którym tworzy związek oparty na wspólnych wartościach i zrozumieniu. Ta relacja trwa już od dłuższego czasu, co świadczy o ich silnej więzi oraz wsparciu w artystycznym świecie.

Nagrody i odznaczenia

Krystian Lupa to uznany twórca, który zyskał szereg prestiżowych nagród w obszarze teatru. Wśród jego osiągnięć znajduje się Nagroda im. Konrada Swinarskiego, przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr”, która została mu wręczona w 1988 roku za reżyserię spektaklu „Marzyciele” Roberta Musila w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie.

W 1992 roku zdobył Nagrodę im. Leona Schillera oraz liczne wyróżnienia na festiwalach krajowych i zagranicznych, w tym Grand Prix dla „Lunatyków” za najlepszy spektakl zagraniczny we Francji w sezonie 1998/99.

W roku 2000 Krystian Lupa został odznaczony austriackim Krzyżem Honorowym Nauki i Sztuki I klasy za swoją działalność kulturalną. W tym samym czasie otrzymał również nagrodę Nagrodę Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI, uznawaną za istotne wyróżnienie za propagowanie polskiego teatru poza granicami kraju.

W 2005 roku artysta został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego sukcesy zaowocowały także prestiżową Europejską Nagrodą Teatralną w 2009 roku. Lupa był dwukrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Nike: w 2002 roku za „Labirynt” (gdzie dotarł do finału nagrody) oraz w 2004 roku za „Podglądania”.

W 2010 roku został uhonorowany rosyjskim Orderem Przyjaźni, a cztery lata później, w 2014 roku, otrzymał austriacką nagrodę Nestroy Preis za najlepszą reżyserię w spektaklu „Holzfaellen” w Schauspielhaus Graz. W 2016 roku zdobył litewską nagrodę teatralną Złoty Krzyż Sceny za realizację „Placu Bohaterów” Thomasa Bernharda w Litewskim Narodowym Teatrze Dramatycznym w Wilnie.

W 2017 Krystian Lupa został wyróżniony nagrodami francuskiego Stowarzyszenia Krytyków Teatru, Muzyki i Tańca za najlepsze przedstawienie zagraniczne oraz za najlepszą książkę o teatrze. Otrzymał również Nagrodę im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya za rok 2020 za osiągnięcia w sztuce teatralnej, ze szczególnym uwzględnieniem autorskiego spektaklu „Capri. Wyspa uciekinierów” w Teatrze Powszechnym w Warszawie.

Lupa został odznaczony francuskim Orderem Sztuki i Literatury w najwyższych rangach Kawalera (2002) oraz Komandora (2017). Dodatkowo, w 2017 roku, dołączył do grona członków czynnym Polskiej Akademii Umiejętności.

---

Oceń: Krystian Lupa

---